CƯ XÁ ĐÔ THÀNH

https://phtq-canada.blogspot.com/2024/06/cu-xa-do-thanh.html

Cư Xá Đô Thành

Khác tiếng Việt, từ Hán Việt giống tiếng Anh. Tính từ (adjective) đứng trước danh từ (noun). Như vậy ‘xá’ là vai chánh; ‘cư’ là vai phụ, tiếng bổ nghĩa (modifier). Theo từ điển Hán Nôm, ‘xá’ có nhiều nghĩa. Một trong những nghĩa đó là: danh từ nhà ở. Khiêm cung mời em đến ‘tệ xá’ của anh để đôi ta chui vô phòng mà đàm đạo vì con vợ anh bay về Việt Nam thăm thằng bồ cũ nên nó không có ở nhà! He he!

Cư là gì? Động từ nghĩa là: Ở, cư trú. Luận Ngữ: “Quân tử thực vô cầu bão, cư vô cầu an” (Người quân tử ăn không cầu được quá no, thừa mứa, ở không cần cho sướng, thích).

Nghĩa là người quân tử xem nhẹ việc ăn, việc ở. Người quân tử coi thường vật chất. Chính vì thế nên Nguyễn Công Trứ trong bài “Hàn Nho phong vị phú” hồi xưa học trò lớp Đệ nhị môn Quốc văn đều có học để chuẩn bị thi Tú tài một là: “Ngày ba bữa, vỗ bụng rau bịch bịch, người quân tử ăn chẳng cầu no” Giỡn chơi hoài! Người nào, kể cả người quân tử, mà ăn chẳng cầu no? Công sức lương thiện của mình, mình ăn cho no, cho ngon. Mình không ăn cắp của dân thì bịnh gì phải cữ?! Nói ẩu không hè! Không những muốn ăn no mà họ còn muốn ăn ngon, muốn ăn cao lương mỹ vị. Đời có tứ khoái: ăn là cái khoái đứng hạng đầu bảng danh dự coi thường nó đâu có được nè?

Cũng cần nhắc nhỏ Uy Viễn tướng công: thời của ông ăn rau là nghèo; thời bây giờ ngược lại. Ăn rau thiên nhiên (organic) không có xịt thuốc trừ sâu gây ngộ độc, gây ung thư nghèo như tui chỉ có thấy trong mơ. Vì một ký lô ớt tới 30 đô; trong khi một ký lô thịt gà chỉ có 15 đô. Ớt mắc gấp đôi thịt gà mà tui lại khoái ăn ớt mới chết cửa tứ cho cái bóp của vợ tui.

“Trả lại em yêu khung trời mùa Hạ. Ngọn đèn hiu hiu nỗi lòng cư xá” Mỗi lần nghe ‘Trả lại em yêu’ của Phạm Duy do con của ổng là Phạm Duy Quang trình bày là tui lại nhớ những cư xá của quê cũ Sài Gòn.

Tui nhớ cư xá Chu Mạnh Trinh (cư xá ngân hàng Đông Dương) toàn là nghệ sĩ nổi tiếng như: nhạc sĩ Phạm Duy, Hoàng Nguyên, Tuấn Khanh… ca sĩ Minh Trang, Quỳnh Giao, Năm Châu, Kim Cúc, nhà báo Hồng Tiêu, bà Tùng Long,

Kế mé nghĩa trang đô thành ở đường Lê Văn Duyệt có cư xá sĩ quan Chí Hòa. Rồi cư xá Duy Tân, cư xá Tự Do ở đường Lê Văn Duyệt, cư xá Phú Thọ Hoà A tại chợ Phú Thọ, cư xá Phú Thọ C ở phía trước cửa trường đua, cư xá Dân Sinh bên lề đại lộ Ngô Đình Khôi (đường Công Lý nối dài), cư xá Vườn Lài, cư xá Kiến Thiết ở hai bên đầu cầu Công Lý…

Rồi cư xá Lữ Gia, cư xá Hoả Xa, cư xá Thanh Đa, cư xá Ngân Hàng, cư xá Phú Lâm A và B, cư xá Brinks…

Trong hằng hà sa số cư xá đó, bà con mình biết nhiều nhứt, tui đoán mò, là cư xá Đô Thành. Hồi xưa Gia Cư Liêm Giá Cuộc xây những căn nhà giống hịt nhau như hai điếu thuốc rồi bán cho công chức trả góp.

Cư xá Đô Thành, cổng tam quan nằm trên đường Phan Thanh Giản. Hai bên cột có câu đối bằng chữ Hán. Bên trái là trường Minh Hưng. Đất cất Cư xá Đô Thành hồi xưa là Mả Ngụy. Theo Vương Hồng Sển: Mả Ngụy ở khoảng bệnh viện Bình Dân thuộc quận 3, từ đường Lê Văn Duyệt vào quận 5 Chợ Lớn. Nơi đây xưa là vùng sình lầy, hoang vắng, dân lao động nghèo, sống trong những căn nhà tạm bợ, trong những con hẻm (Bắc Kỳ hai nút gọi là ngõ) đường ngang ngõ dọc giống như ô bàn cờ.

Đường Phan Thanh Giản thời Tây là đường Général Lizé. Bên kia đường xeo xéo cổng cư xá Đô Thành có xưởng vẽ Thế Hệ. Ông điêu khắc là Bắc Kỳ di cư làm ăn khá lắm. Ông đúc tượng Phật Thích Ca, tượng Đức Quan Âm Bồ Tát để cho chùa chiền khắp nước thỉnh về thờ. Ngoài ra, ông còn vẽ ‘pa nô’ cho chánh phủ đặt ở các ngả đường. Như chân dung cố Đại tá Nguyễn Đình Bảo, tiểu đoàn trưởng 11 Dù đặt ở Ngã Sáu Cộng Hòa.

Kế bên là tiệm hàng xén Nam Thái của Bà Xếp. Tiếp đến tiệm hủ tiếu mì bề ngang chừng 1m 5 chú chệt Cao. Sát bên là cái hẻm bề ngang có chút tẳn rộng chừng 2m có nhà thủ môn đội tuyển quốc gia Dương Sắc Thái cùng thời với Cù Sinh, Cù Hè và… Cù Lũ. Cuối hẻm là biệt thự của ông Mười Châu, dân làng Phú Kiết. Khi đổi từ Ty Bưu Điện Rạch Giá về, ba tui mướn căn biệt thự này cho bầy con ở chỉ trong vài tháng; vì tiền mướn rất mắc tới 2000 đồng bằng giá một lượng vàng lúc đó.

Rồi nhà may Lâm Tân, tiệm chụp hình Mạnh Đan, bố của thằng Vinh sau này là bạn cùng khoá 4/72/ SQTBTĐ với tui. Ở ngã tư đường Cao Thắng, Phan Thanh Giản, có rạp hát Ðại Ðồng bình dân, chiếu toàn phim cũ giá 5 đồng. Cái xe bò viên ngay trước cửa rạp thì ngon bá chấy bù chét. Khu Bàn Cờ có chùa Tam Tông Miếu trên đường Cao Thắng gần góc đường Phan Đình Phùng sống khoẻ nhờ lịch Tam Tông Miếu có ngày ta, ngay tây, tử vi, sao giải hạn, buôn bán, giờ tốt, giờ xấu, xuất hành…

Trường tiểu học Bàn Cờ ở gần bót cảnh sát với tường gạch lợp ngói, có tầng lầu kiến trúc của Pháp. Sân trường có nhà lục giác lợp ngói và những hàng sao.

Năm 1962, từ lớp nhứt trường Nam tiểu học Rạch Giá tui theo gia đình chuyển về học ở đây chỉ vài tháng với Thầy Quan. Nhớ năm đó, Sài Gòn cháy lia chia. Chiều đang giờ học, cư xá Đô Thành gần ngoài cổng cháy, khói mù mịt. Thầy Quan bỏ lớp chạy về coi nhà mình có sao không? Làm đám học trò xôn xao như rắn mất đầu!

Đêm nay, mùa Đông quê người viễn xứ lại về. 30 năm dẫu sầu lưu lạc; còn CS cai trị, tui không về quê cũ. Tui trầm ngâm bên ly rượu đỏ; tui nhớ vô cùng cư xá Đô Thành thời thơ ấu cách nay đã 60 năm ròng! Những người muôn năm cũ; hồn ở đâu bây giờ?

Đoàn Xuân Thu ( Tác giả )

BỒN BINH CHỢ SAIGON

https://phtq-canada.blogspot.com/2024/06/tim-thoang-huong-xua-tai-sao-nguoi-mien.html

Tìm thoáng hương xưa!

TẠI SAO NGƯỜI MIỀN NAM KÊU LÀ BỒN BINH?

NGUYỄN GIA VIỆT 

 

Khởi thủy cái bồn binh đầu tiên là bồn binh Cây Liễu ở ngay trước ngã tư Nguyễn Huệ - Lê Lợi, Saigon. Lúc đầu ở đây là một cái giếng nước, sau người Pháp lập lên một cái nền cao tròn tròn hình bát giác, có mái che ở trên như cái kiosque (gazebo) giữa ngã tư đại lộ Charner (Nguyễn Huệ ) và đại lộ Bonard (Lê Lợi) mà cuối tuần lính Pháp thường chơi nhạc cho dân bu chung quanh coi.

Người Miền Nam kêu là Bồn kèn

Bồn là một chữ quen thuộc của người Miền Nam. Những cái gì cao cao, có hình dáng hơi tròn một chút kêu là bồn. Thí dụ bồn tắm, bồn cầu, bồn nước.

Bồn Kèn là bồn chơi kèn. 

Sau những năm 1920 Pháp dở bỏ cái nóc kiosque (gazebo) chỉ chừa cái nền bát giác. Sau Bồn Kèn xây cái vòi phun nước. 

Xưa ngã tư này là 2 con kinh đào của Saigon. Đường Nguyễn Huệ là con kinh Lớn, Pháp đặt tên là kinh Grand, rồi kinh Charner, con kinh ở giữa, hai bên là 2 con đường Rigault de Genouilly và Charner (nằm phía khách sạn Palace hiện nay). Năm 1887, Pháp lấp kinh và sáp nhập con đường ở hai bờ thành đại lộ Charner, dân Việt gọi đường Kinh Lấp. Sau 1954 đặt là Đường Nguyễn Huệ.

Đường Lê Lợi là kinh Coffyn. Năm 1892 bị lấp  thành đường Bonard, Pháp xây một cái giếng nước giữa hai đại lộ Bonard và Charner.

Sau đó Pháp lấp cái giếng và xây cái Bồn Kèn lên trên.  

Từ Bồn Kèn thành Bồn Binh cũng có lý do, vì bồn kèn của binh lính Pháp thổi kèn chơi nên dân Saigon cũng kêu là bồn binh.

Đây là cái Bồn Binh đầu tiên của Saigon. Bồn Binh tức là bắt đầu từ chữ Bồn Kèn do lính Pháp chơi nhạc.  

Dần dà sau này Saigon có nhiều cái tiểu đảo giữa ngã tư ngã bảy, dân gian gọi là Bồn binh. 

Người Bắc ngày xưa không có khái niệm bồn binh. Tại Hà Nội trước những năm 1970 không có đèn xanh đèn đỏ và cũng không có cái bồn binh nào. Sau 1975 thì người Bắc kêu bồn binh là "vòng xuyến" (vòng xoay).  

Chữ Bùng Binh là chữ có sau. Chữ “bùng binh”có tiền nhân cho là gốc từ tiếng Pháp "rond point" (Anh ngữ là traffic circle) là điểm  tròn.  

Bùng binh xuất hiện trong bộ Đại Nam quấc âm tự vị xuất bản năm 1895 của Huỳnh Tịnh Paulus Của khi định nghĩa  "bùng binh" là “Khúc sông rộng lớn mà tròn”. 

Ở Saigon có địa danh Rạch Bùng Binh. 

Việt Nam tự điển (Khai Trí xuất bản tại Saigon năm 1970) tác giả Lê Văn Đức, Lê Ngọc Trụ có chữ "Bồn binh" định nghĩa như sau: 

“Bồn binh: Công trường, mối đường rộng lớn trong thành phố có hoặc không có trồng kiểng hay trụ đèn ở giữa để tiện việc lưu thông một chiều”.

Bộ này cũng ghi  “bồn binh” có từ đồng nghĩa là “bùng binh”.

Ngày nay có người kêu bồn binh là "vòng xoay". Chữ vòng xoay cũng lai Bắc vì dân Miền Nam hồi xưa kêu quay tròn là xây chứ không phải xoay. 

Kết luận: 

Bồn binh là bồn binh. 

Saigon có nhiều cái bồn binh nổi tiếng, thí dụ bồn binh Cây Gõ, bồn binh ngã sáu Minh Mạng - Nguyễn Tri Phương, bồn binh ngã bảy Petrus Ký - Phan Thanh Giản, bồn binh ngã sáu Cộng Hòa, bồn binh Dân Chủ, bồn binh ngã sáu Gia Long, bồn binh Hồ Con Rùa... 

"Hò ơ!

Em thương anh hết sức thương, nhớ hết sức nhớ 

Gặp anh vô cớ em chẳng dám nhìn 

Sợ chị lớn ở nhà chỉ sanh tâm biến tánh, hốt hỏa lôi đình 

Chỉ rình ngã ba, chỉ đón ngã bảy, không biết chết mình hay hại em". 

Bồn binh trước chợ Saigon rất rộng và lớn. Tôi thích kêu bồn binh chợ Saigon, không ưa kêu bồn binh Quách Thị Trang vì bà Trang chẳng có công lao gì với đất Saigon này.

Người Việt Nam chúng ta đi lề phải, chạy xe bên phải và quẹo, cua bồn binh ngược chiều kim đồng hồ từ phải qua trái. 

Giữ lại chút văn hóa Saigon từ cái bồn binh.

(Nguyễn Gia Việt)

Dưới đây là vài hình ảnh về bùng binh ngã tư Lê Lợi - Nguyễn Huệ & Đường Nguyễn Huệ xưa và nay

llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

---------- Forwarded message ---------
From: nguyen huynh <huynhnguyen9@gmail.com>
Date: Mon, Jun 17, 2024 at 6:37 AM
Subject: [TựDoTinTức] Re: [vnch] Fwd: TẠI SAO NGƯỜI MIỀN NAM KÊU LÀ BỒN BINH -
To: markq. trinh <markq.trinh81@gmail.com>

" TẠI SAO NGƯỜI MIỀN NAM KÊU LÀ BỒN BINH? "

Tôi chưa bao giờ nghe dân SG cũng như dân Nam VN nói "bồn binh".

Tôi chỉ nghe "bùng binh".

Nền tảng của chữ Quốc Ngữ là dùng mẫu tự La-Tinh để phiên âm tiếng nói của người Việt: nói sao phải viết vậy.

Chỉ có dân miền Nam nói chữ " bùng binh " này thôi.

Có 1 số chữ, ví dụ: chữ nghĩa, người Nam nói "chử nghỉa" nhưng phải viết là "chữ nghĩa" vì chữ này gốc từ Bắc và người Bắc nói chữ nghĩa.

llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

 Đường Nguyễn Huệ ngày nay có phố đi bộ ở giữa, hai bên xe chạy. Dưới đây là vài hình ảnh về bùng binh ngã tư Lê Lợi - Nguyễn Huệ và phố đi bộ Xuân Canh Tý 2020

Dưới đây là vài hình ảnh về bùng binh ngã tư Lê Lợi - Nguyễn Huệ và phố đi bộ Xuân Bính Thân 2016